Inhoudsopgave
Donatie van organen en weefsels
Na overlijden kan iemand organen en weefsels doneren. Orgaandonatie is alleen mogelijk als iemand in een ziekenhuis op de IC overlijdt. Weefseldonatie kan ook als iemand daarbuiten komt te overlijden. Meer informatie over orgaan en weefseldonatie.
Wanneer iemand is overleden die weefsels kan doneren dan vindt de donatieprocedure vaak plaats in een mortuarium. Orgaandonatie gebeurt altijd in een operatiekamer van het ziekenhuis. Een orgaandonor komt alleen naar het mortuarium voor de laatste verzorging. Soms vindt na orgaandonatie ook weefseldonatie plaats. Dat gebeurt dan ná de orgaandonatie.
Procedure rond weefseldonatie
De arts beoordeelt rondom het overlijden of iemand organen of weefsels kan doneren. Als dat zo is neemt hij/zij contact op met het Orgaancentrum van de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS). Zij raadpleegt het Donorregister om te kijken met welke keuze iemand geregistreerd staat. De arts bespreekt met de familie wat de keuze is van de overledene. Als er toestemming is, meldt de arts de overledene aan als donor bij het Orgaancentrum. Een donor aanmelden voor donatie gebeurt altijd door een arts of door iemand onder verantwoordelijkheid van een arts.
Artsen kunnen het Donorregister bij een overlijden altijd raadplegen, 24 uur per dag en 7 dagen in de week via het Orgaancentrum: 071-579 57 95. De medewerkers van het Orgaancentrum gaan zorgvuldig om met de gegevens van de overledene. De wettelijke richtlijnen rondom privacy worden altijd gevolgd.
Van iedereen boven de 18 jaar staat een keuze in het Donorregister. Vanaf 12 jaar kan een jongere al een keuze vastleggen. Wanneer er toestemming is voor donatie en de overledene medisch geschikt is, stuurt het Orgaancentrum een weefsel uitnameteam naar het mortuarium van het ziekenhuis om weefsels uit te nemen. De mortuariummedewerker hoeft daarvoor niets te doen.
Poster over de procedure
Op de poster staat de procedure in hoofdlijnen. Download de poster of print deze om bijvoorbeeld op te hangen in het mortuarium.
> Download de poster (pdf - A4)
Verzorging vóór weefseldonatie
Vaak vindt uitname van weefsels plaats in het mortuarium van het ziekenhuis waar de donor is overleden. Soms kan de procedure ook plaatsvinden in een uitvaartcentrum. Dit is ook het geval als iemand thuis is overleden. De donatieprocedure gebeurt nooit bij de overledene thuis. Voor een optimale uitname is de aanwezigheid van een brede hoog-/laagtafel en stromend water belangrijk.
Belangrijk: Is er twijfel of iemand donor is? Verplaats, kleed en verzorg de overledene dan niet tot hier duidelijkheid over is. En wacht daarmee tot ná de donatieprocedure. Het is voor weefseldonatie namelijk belangrijk dat het uitnameteam de overledene eerst kan onderzoeken.
Koelen
Het lichaam van een overledene moet voor weefseldonatie zo snel mogelijk gekoeld worden, binnen 6 uur na overlijden. Dan is er tot 24 uur na overlijden tijd voor uitname van weefsels. Als het lichaam niet binnen 6 uur gekoeld is dan heeft het uitnameteam 12 uur de tijd om weefsels uit te nemen. Zorg dat de donor niet is aangekleed.
Verzorging
Verzorg en kleed de overledene niet vóór weefseldonatie. Het uitnameteam moet de overledene eerst onderzoeken en bloed prikken. Plaats geen oogkapjes en gebruik geen oogspray bij de overledene voor de donatie, het oogweefsel kan daardoor beschadigen. Leg het hoofd van de overledene hoger dan de borstkas om bloeduitstortingen te voorkomen (kussen onder het hoofd).
Het uitnemen van weefsels
Er is één uitname-organisatie in Nederland die zorgt voor weefsel uitname na overlijden. Het uitnameteam dat de weefsels uitneemt is 24 uur per dag beschikbaar. De tijd tussen overlijden van de donor en afronding van de weefselprocedure varieert van 8 tot 28 uur. Voordat de donatieprocedure plaatsvindt, zal het uitnameteam de identiteit vaststellen van de donor. Daarna onderzoekt het uitnameteam het lichaam en neemt bloed af.
Wanneer de procedure is afgerond, meldt het uitnameteam aan het mortuarium dat ze klaar zijn. Het uitnameteam laat een formulier achter na donatie met informatie over de procedure. Het Orgaancentrum is 24 uur per dag bereikbaar in geval van complicaties: 071-5795795.
Verzorging na weefseldonatie: informatie per weefsel
Oogweefseldonatie
Hoornvliezen maken deel uit van de ogen, net als het oogwit. Het buitenste witte laagje van het oog kan gebruikt worden voor reconstructie van ogen en oogleden. Voor de donatie van oogweefsel worden de gehele oogbollen van de donor uitgenomen en vervangen door prothesen. De oogleden worden daarna gesloten. Zo ziet het gezicht er weer normaal uit. De overledene kan daarna worden opgebaard. Aan de buitenkant is niets te zien van de oogweefseldonatie.
Verzorging na oogweefseldonatie
Heel soms ontstaat er een bloeduitstorting: een wat donkerdere vlek rond het oog. Zowel voor als na de oogweefseldonatie is het belangrijk om bij het opbaren het hoofd van de overledene hoger te leggen dan de borstkas (bijvoorbeeld door een kussen onder het hoofd/ schouders te leggen). Hiermee worden bloeduitstortingen in het gezicht voorkomen. Als er toch bloeduitstortingen ontstaan tijdens de uitname dan kan het uitnameteam dit cosmetisch herstellen. Ontstaan er later bloeduitstortingen of nabloedingen? Ook dan regelt het uitnameteam het cosmetisch herstel. Neem hiervoor contact op met het Orgaancentrum van de NTS.
Duur van de donatieprocedure
De procedure om oogweefsel uit te nemen kan in het mortuarium of uitvaartcentrum plaatsvinden. In totaal duurt dit ongeveer een uur.
Huiddonatie
Bij huiddonatie neemt het uitnameteam een dunne laag huid (ongeveer 0,4 mm dik) af van de rug, billen en benen van de donor. Soms kan een wat dikkere laag worden genomen van de rug. Deze laag wordt afgenomen vanaf de schouderbladen tot aan de onderrug. De dikkere huidlaag wordt dan bewerkt en gebruikt voor de behandeling van diepe brandwonden.
Verzorging na huiddonatie
Na huiddonatie kunt u de overledene niet meer wassen. Na het afnemen van huid kan er namelijk sprake zijn van wondvocht. De wonden worden afgedekt met absorptiemateriaal en de donor wordt gekleed in een niet-vochtdoorlatend pak. Hier overheen past zonder probleem de kleding waarin de overledene wordt opgebaard. Het is mogelijk om na huiddonatie de donor te kleden in een shirt of blouse met korte mouwen. Daarnaast wordt een lange broek of lange rok aangeraden, zo is het pak niet zichtbaar.
Duur van de donatieprocedure
Een huiddonatieprocedure duurt ongeveer twee uur. Deze procedure vindt plaats in het mortuarium of in sommige gevallen in een uitvaartcentrum. Er moet daarvoor een tafel en stromend water met afvoer aanwezig zijn.
Hartklep- en bloedvatdonatie
Het hele hart wordt voor de donatie van hartkleppen uitgenomen d.m.v. een Y-incisie. In sommige gevallen neemt het uitnameteam ook het bovenste gedeelte van de lichaamsslagader uit of een ander bloedvat in het lichaam.
Verzorging na hartklep- en bloedvatdonatie
Na de procedure wordt de borstkas van de donor gesloten en de wond met een pleister afgedekt. Voor nabestaanden kan het niet prettig zijn wanneer hechtingen en pleisters zichtbaar zijn bij het opbaren. Kleding met een wat hogere sluiting bij de hals kan dit bedekken.
Duur van de donatieprocedure
De uitname van de hartkleppen duurt ongeveer tweeënhalf uur. De donatieprocedure van de hartkleppen kan plaatsvinden in het mortuarium of uitvaartcentrum.
Donatie van bot- en peesweefsel
Bot- kraakbeen- en peesweefsel wordt meestal uitgenomen uit de bovenarmen, benen en een deel van het bekken. Een enkele keer worden andere botten uitgenomen zoals ribben. Speciale biologisch afbreekbare prothesen komen in plaats van de uitgenomen botten. De wonden worden gehecht en afgeplakt met pleisters. Tot slot worden hier overheen kousen geplaatst.
Verzorging na donatie van bot- en peesweefsel
De verzorging van een botdonor vraagt om extra voorzichtigheid. Omdat botweefsel en gewrichten kunnen ontbreken is het lichaam niet meer stabiel en voelen de armen en benen veel losser aan. Het is dan moeilijk om de overledene aan te kleden. Aankleden vraagt dan om een professionele aanpak. Voor het opbaren na donatie van bot- en peesweefsel is het beste om de overledene te kleden in een shirt of blouse met lange mouwen en een lange broek of lange rok.
Duur van de donatieprocedure
De uitnameprocedure van botweefsel vindt altijd plaats in een operatiekamer van een ziekenhuis omdat een steriele omgeving vereist is. De planning van de donatie is dus afhankelijk van beschikbare operatieruimte. De duur van de procedure is ongeveer zes uur.
Verzorging door de nabestaanden
Soms willen nabestaanden meehelpen met de verzorging en het aankleden van hun overleden dierbare. Dit kan pas ná de donatieprocedure plaatsvinden. Controleer dan vooraf of de nabestaanden goed zijn geïnformeerd door de betrokken arts over het uiterlijk van de overledene. Na huid- en botdonatie raden we af familie te laten helpen. Na de laatste verzorging bepaalt de familie of de overledene thuis of in een rouwcentrum wordt opgebaard.
Wat gebeurt er met weefsels?
De weefsels van de overledene worden niet direct getransplanteerd maar gaan eerst naar de weefselbanken. Dat zijn organisaties die de weefsels verder onderzoeken en beoordelen en, als ze zijn goedgekeurd, de weefsels bewerken en bewaren. Artsen die een bepaald weefsel nodig hebben voor een patiënt kunnen bij de weefselbank vragen om weefsel dat daar is opgeslagen. Een kijkje achter de schermen van WUON en ETB-BISLIFE.
Met vragen over de weefseldonatieprocedure kunt u contact opnemen met het Orgaancentrum van de NTS (071 579 57 95). Ook als er complicaties zijn na weefseluitname.
Donatie en obductie
Soms is na overlijden obductie nodig. Bij obductie wordt onder andere gekeken naar de doodsoorzaak en artsen willen ook weten om welk ziekteproces het gaat en hoe het overlijden verlopen is. Weefseldonatie kan het beste vóór obductie plaatsvinden. Als dat niet mogelijk is kan donatie van oogweefsel, huid of bot- en peesweefsel ook na obductie. De hartkleppen en de grote lichaamsslagader kunnen na obductie niet meer worden uitgenomen.
Wanneer de obductie toch eerder gepland is dan de donatieprocedure, dan zal het uitnameteam of het Orgaancentrum vragen aan de obducent of zij voorafgaand aan de obductie bloed willen afnemen van de donor.
Verwachtingen van nabestaanden
Obductie kan ervoor zorgen dat de overledene iets langer in het mortuarium blijft. Uit de praktijk blijkt dat voor nabestaanden het verschil tussen donatie en obductie niet altijd duidelijk is. Een combinatie van obductie en donatie kost soms meer tijd. Dit kan leiden tot verkeerde verwachtingen bij nabestaanden. Als u op de hoogte bent van de obductie in combinatie met weefseldonatie dan is het goed de familie hierover te informeren.
Begeleiding van nabestaanden van een donor
De behandelend arts van de overledene moet ervoor zorgen dat de familie voldoende en juiste informatie krijgt over de donatieprocedure. Voor nabestaanden is een donatieprocedure vaak ingrijpend. Mogelijk hebben ze niet alle informatie begrepen of onthouden. Het is daarom belangrijk om als mortuariummedewerker/uitvaartmedewerker de nabestaanden van een orgaan- en/of weefseldonor extra te begeleiden. Wat kunnen ze verwachten na de donatie? Hoe ziet het lichaam er dan uit? U kunt hier een waardevolle bijdrage aan leveren.
- Heeft de familie nog algemene vragen over orgaan- en weefseldonatie? Verwijs ze dan door:
- Informatie over orgaan- en weefseldonatie
- Donorinfolijn 0900 - 821 21 66 (bereikbaar op werkdagen van 8.30 - 19.00 uur)
- Vraag per e-mail: vragen@transplantatiestichting.nl
Kosten en vergoedingen weefseldonatie
De NTS betaalt alle kosten die nodig zijn voor uitname van weefsels. Hieronder vallen bijvoorbeeld de kosten voor het verblijf in het mortuarium tot 3 uur na de donatie. En ook de kosten voor het vervoer naar de plek waar ze de weefsels uitnemen. Nabestaanden kunnen wel een rekening krijgen voor normale kosten rondom het overlijden van hun dierbare. Het gaat dan om het bedrag dat ze ook hadden moeten betalen als de overleden geen weefsels had gedoneerd. Let er dus op dat je nabestaanden dus nooit een rekening stuurt voor meerkosten die gemaakt zijn voor donatie.
De NTS stelt de vergoedingen voor de gemaakte meerkosten jaarlijks vast. Lees meer over vergoedingen meerkosten.